Tektonik levhaların Dünya’nın yüzeyi boyunca hareketini neyin tetiklediğinin üzerindeki sır perdesi Sidney Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından kaldırıldı.
Sidney Üniversitesi Yerbilimleri Bölümü’nden Prof. Patrice Rey, “Dünya, Güneş Sistemi’nde levha tektoniği (levha hareketleri) sürecinin gerçekleştiği tek gezegen” diyor. “Jeolojik kayıtlar Dünya’nın kabuğunun 3 milyar yıl öncesine kadar hareketsiz olduğunu gösteriyor. Bu durumda böylesine nadir bir fenomenin nasıl tetiklendiği on yıllardır yerbilimcileri büyülemekteydi. Biz bu olayın Dünya’nın erken dönemlerindeki kıtaların yayılmasıyla tetiklendiğini ve sonrasında kendi kendine süregelen bir sürecin meydana geldiğini düşünüyoruz.”
Prof. Rey’in başyazarı olduğu ve bulguları içeren makale Nature dergisinde yayımlandı. Makalenin diğer yazarları yine Yerbilimleri Bölümü’nden Nicolar Flament ve Lyon Üniversitesi’nden Nicolas Coltice.
Dünya’nın manto tabakasının üzerinde toplam sekiz büyük tektonik levha var. Bunlar her sene 150 milimetreye varan miktarlarda hareket ediyorlar. Basitçe, süreç levhaların belirli noktalarda mantonun içerisine sürüklenmesini ve birbirlerinden uzaklaşmasını içeriyor. Bu durum “taşıyıcı bant” olarak adlandırılıyor.
Levha hareketleri kayaların yoğunluğu ve sıcaklık arasındaki ters ilişkiye dayanıyor.
Okyanus ortası sırtlarındaki kayaların sıcak ve düşük yoğunluklu olması, onların batmadan yüzmelerine olanak tanır. Kayalar sırtlardan uzaklaştıkça giderek soğur ve yoğunlukları artar. Yoğunlaşan kayalar üzerinde yüzdükleri sıcak mantonun yoğunluğunu aştıklarında, mantonun içine doğru batarlar. Fakat 3 ila 4 milyar yıl önce, Dünya’nın iç kısımları daha sıcak ve volkanik aktiviteler daha baskındı. Bu şartlarda tektonik levhalar kendiliğinden batmalarına izin verecek ölçüde soğuyup yoğunlaşamıyorlardı.
“Yani tektonik levhaların itici motoru yoktu” diyor Prof. Rey. “Bunun yerine kalın ve batmaz erken dönem kıtaları hareketsiz plakaların ortasında püskürdüler. Bizim modelimiz çevredeki plakalar üzerindeki ana gerilimin bu erken dönem kıtaları tarafından uygulandığını gösteriyor. Bu kıtalar batmaz oldukları için yatay düzlemde yayılarak bitişik levhalar üzerine uyguladıkları kuvvetle onların kenar bölgeleri üzerinde yükseldiler. Erken dönem kıtalarının bu yayılması levha tektoniği kuramının eksik bölümlerini karşılıyor olabilir. Dünya’nın iç kısımlarının soğuması ve kabuk ile levha mantosunun ağırlaşmasıyla levha tektonikleri kendi kendine süregelen bir sürece dönüştü. Bu süreç bugünkü Dünya’nın yüzey şekillerini meydana getirmiştir ve hâlâ devam etmektedir.”
Bu yeni model, yerbilimleri topluluğunu uzun süredir şaşırtan özellikleri açıklayan bir dizi öngörüye de sahip.
