Antik bir dev kertenkelenin kafatası, ışığa duyarlı (fotosensör) yapılar için iki delik ortaya çıkardı.
Carolyn Gramling’in haberine göre, 50 milyon yıl önce, şimdiki Wyoming’de dev bir kertenkele dünyayı dört gözle algılıyordu. Bilinen tek çeneli omurgalı olan Saniwa ensidens, bizim genellikle göz olarak düşündüğümüz yapılara ek olarak, başının üstünde de iki tane göz benzeri ışığa duyarlı (fotosensör) yapıya sahipti. Araştırma, Current Biology’de (“Güncel Biyoloji”) yayımlandı.
Bu yapılara, pineal (epifiz) ve parapineal (para-epifiz) organlar denir. Günümüzde yaşayan hayvanlar arasında tek çenesiz balık olan ve bufo balığı denilen bir balık da, her iki yapıya sahiptir. Ama kimi modern sürüngenler, üçüncü göz olarak adlandırılan bir epifiz organına sahiptir.
Araştırmacılar 150 yıl önce Yale Üniversitesi öğrencileri tarafından toplanmış fosilleri incelediler. Fosillerin, X-ışınlı bilgisayar tomografisi adı verilen bir teknikle taranması, kafatasındaki hem üçüncü göz hem de dördüncü göz için olan boşlukları ortaya çıkardı.
Antik kertenkelenin bu organlarla ne yaptığı bilinmiyor, ama kimi modern omurgalılar, yönlerini tayin edebilmek için, epifiz bezlerinden gelenleri derleyerek, güçlendirilmiş bir ışığa duyarlılık kullanıyorlar. S. ensidens bugünkü kimi kertenkelelerin yaptığı gibi, güneşin açısını bir pusula gibi kullanıyor ve polarize ışığı algılıyor olabilir. Ya da daha çok, kimi göçmen kuşlar ve amfibiyenler gibi, Dünya’nın manyetik alanını kullanarak yönünü tayin ediyor olabilir.
Ekstra gözler
Saniwa ensidens’in yakından benzediği modern dev kertenkele Varanus mertensi’nin kafatası üzerine, S. ensidens’in kafatası bindirilmiş olarak gösteriliyor. Kafasının üzerindeki iki delik, epifiz ve para-epifiz organlar olarak adlandırılan, onun üçüncü ve dördüncü gözünün yeridir. © K.t. Smith ve arkadaşları, Current Biology.
