Kopenhag Üniversitesi Fizik Bölümü’nün sınavında öğrencilere, “Bir gökdelenin yüksekliğini barometre ile nasıl bulursunuz?” diye bir soru sorulur. Soruya verilen bir yanıt “Barometrenin ucuna bir ip bağlarsınız; sonra gökdelenin tepesinden asıp aşağı salarsınız; barometre yere değdiğinde ipin boyu ile barometre boyunun toplamı gökdelenin yüksekliğini verecektir” biçimindedir.
Bu yanıt karşısında öğrenci dersten kalır, ama sonuca itiraz eder. Sorunu çözmek için görevlendirilen yeni bir hoca, verilen yanıtın doğru olduğuna, ama fizik bilgisinin varlığını göstermediğine karar vererek, soruya fiziksel temellere dayalı bir yanıt bulması için çocuğa 6 dakika süre verir. Süre sonunda öğrenci şu yanıtları geliştirir:
“İlk olarak barometreyi gökdelenin tepesine çıkartıp kenarından aşağı bırakıp yere düşene kadar geçen süreyi ölçersiniz. Binanın yüksekliği h=1/2gt2 formülü uygulanarak hesaplanabilir. Fakat bu yöntem barometre için kötü bir seçimdir!
“Veya Güneş parlıyorsa, barometrenin yüksekliğini ölçersiniz; sonra onu bir yere dikip gölge uzunluğunu ve sonra da gökdelenin gölge uzunluğunu ölçebilirsiniz. Bundan sonrası basit bir orantıyı (Thales bağıntısı) çözmek olacaktır.
“Fakat bu konuda çok bilimsel bir yanıt istiyorsanız, barometrenin ucuna bir sicim bağlayıp onu bir sarkaç gibi sallandırabilirsiniz; önce yer seviyesinde, daha sonra da gökdelenin tepesinde. Yüksekliği T = 2pi x karekök L/g formülündeki farktan yararlanarak bulabilirsiniz.
“Yahut da gökdelenin dışarısında bir yangın çıkış merdiveni varsa, barometreyi bir cetvel gibi kullanarak yukarıya çıkarken gökdelenin boyunu barometre uzunluğu biriminden sayıp bunları toplayabilirsiniz.
“Eğer ille de sıkıcı ve gelenekçi olmak istiyorsanız, tabii ki barometre ile gökdelenin tepesindeki ve yer seviyesindeki basıncı ölçer, milibar cinsinden çıkan farkı feet’e çevirebilir ve yüksekliği bulursunuz.
“Ancak bizler daima zihin bağımsızlığı ve bilimsel yöntemler kullanma konusunda teşvik edildiğimiz içindir ki en iyi yol, şüphesiz hademenin kapısını çalmak ve yeni bir barometre isteyip istemediğini sorarak. Gökdelenin yüksekliğini söylemesi durumunda ona bu barometreyi vereceğimizi söylemek olurdu.”
Bu yanıtları veren öğrencinin adı, daha sonra fizik dalında Nobel Ödülü kazanacak olan ünlü Danimarkalı kuantum fizikçisi Niels Bohr’dur.
Gençlikte oluyor böyle ukalalıklar…
Kaynak: Zeki Tez, Fiziğin Kültürel Tarihi, Literatür Yayıncılık.
