Gökbilimciler 2022 yılı içinde Dünya’ya ulaşmış aşırı parlak ve nereden geldiği belli olmayan bir X-ışını parlamasının sebebini nihayet anladı. AT 2022cmc olarak adlandırılan ve ABD’nin Kaliforniya Eyaleti’nde bulunan Zwicky Geçici Kaynak Belirleme Tesisi (Zwicky Transient Facility) bünyesinde yapılan bir gözlemde rastlanan olaya dair geçtiğimiz ay Nature Astronomy dergisinde yayımlanan bir çalışma gizeme net bir çözüm vaad ediyor. ABD’deki Massachussets Teknoloji Enstitüsü (Massachussets Institute of Technology; MIT) ve Birleşik Krallik’ta bulunan Birmingham Üniversitesi bünyesinden araştırmacılar, neredeyse ışık hızında dönen bir süper kütleli karadeliğin bu tür bir ışımayı yaratabileceğini söylüyorlar. Araştırmacılar, parlak ışınların sebebinin de karadeliğin yakınlarda bulunan bir yıldızı tamamiyle yiyip bitirmesi olduğunu söylüyorlar. Bu tür çalışmalar, karadeliklerin nasıl beslenip büyüdükleri konusuna ışık tutuyor.
Gökbilimciler, gelgitsel bozulma (İng. Tidal Distruption Event; TDE) olarak adlandırılan olayları incelemekteler. TDE’ler, karadeliğin etrafında dolanan bir yıldızın bir dizi gelgit olayları sebebiyle karadelik tarafında sönümlenmesini tasvir ederken AT 2022cmc şu ana kadar keşfedilmiş tüm TDE olaylarından daha parlaktı. Aynı zamanda cisim şu ana kadar keşfedilmiş en uzaktaki TDE olarak da kayıtlara geçti. Ekip, AT 2022cmc’nin uzaklığını Avrupa Güney Gözlemevi’ne ait Şili’de bulunan Çok Büyük Teleskop (Very Large Telescope) yardımıyla ölçtü.
Renkserimsel (spektral) ölçümler, kaynağın 30000 derece civarında, yani inanılmaz sıcak ancak TDE’ler için rastlanabilir olduğunu söylüyor. Ayrıca renkserim üzerinde çeşitli soğurma çizgileri bulunuyor. Bu çizgilerin hepsi daha kırmızı dalgaboylarına doğru kaymış durumda ve bu durum baktığımız gökadanın düşündüğümüzden çok daha uzakta olduğunu söylüyor.
Bu kadar uzaktaki bir nesne nasıl bu kadar parlak olabilir? Ekibe göre bunun sebebi karadeliğin maddeleri fırlattığı istikametin doğrudan doğruya Dünya olması. Zaten fırlatmadan ötürü ivmelenen parçacıklardan oluşan ışıma, Doppler kaymasına benzer bir şekilde iyice tesirini arttırarak geliyor. Aynı zamanda Göreliliksel ışıma veya Doppler artması adı verilen bu kavram, bir ışığın çok uzakta da olsa doğrudan bakan kişiye doğru çevriliyse daha parlak gözükmesinin sebebidir. AT 2022cmc, şu ana kadar keşfedilmiş dördüncü Doppler artışına maruz kalmış TDE.
Keşfedildiği günden beri bir X-ışını teleskobu olan Nötron Yıldızı İç Yapısı Kaşifi (Neutron Star Inner Composition ExploreR; NICER) tarafından gözlemlenen AT 2022cmc kaynağı, ilk üç gün sıradan görünüyordu. Fakat sonra bir anda daha önce Gama Işını Parlamalarının ardıl ışınımlarında gördüğümüzden 100 kat daha parlak bir hale geldi. Normalde bu tür parlamalar, dev yıldızların içeri çökmeleri sonucu oluşan gama ışını parlamaları veya X-ışını parlamaları yaratır. Fakat AT 2022cmc o kadar parlak X-ışınları gönderdi ki, sıradan bir çöken dev yıldızdan daha “efsanevi” bir durum yaşanmış olmalıydı; süper kütleli karadeliği yıldız yiyip yutması gibi. Bu şekilde düşünüldüğünde yapılan hesaplar ortaya çıkarıyor ki bu süper kütleli karadelik her yıl Güneş’in kütlesinin yarısı kadar maddeyi içine alıyor. Aslında gelgitsel bozulma sık sık oluyor ama başlangıçtan sonra daha önce tecrübe etmemiştik. Ancak gökyüzündeki gözlerimiz olan teleskopları kullandıkça bu tür TDE’leri daha sık göreceğe benziyoruz.
