Doğaüstü ve fizikötesi bir güce, diyelim tanrıya inanç, tarihin bir döneminde evrensel olabilir. Ama bu inanca dayalı olarak sistemleştirilen hiçbir din, ne Musevilik ne Hıristiyanlık ne İslamiyet ne de pagan dinler evrensel niteliğe sahiptir. Bu, onların düşünce sistemlerinin zayıflığından kaynaklanmıyor. Uygarlık sürecinin haraçlı (feodal) üretim tarzının ve dinsel düşünce biçiminin hakim olduğu döneminde, insanlığın henüz bütün toplumları kapsayacak düzeyde bütünleşememiş olmasından kaynaklanır.
İlk kez Modernite ile birlikte insanlık, bütün toplumları kapsayacak evrensel bir düşünce biçimini oluşturma yolunda adım attı. Bir Müslüman’ı Hıristiyan inançlarına, bir Hıristiyan’ı şeriat hükümlerine zorlayamazsınız; Norveçliye türban giydiremezsiniz, Japon’a beş vakit namaz kıldıramazsınız… Ama insanların bireysel ve kolektif olarak kendi tarihlerini yaptıkları ilkesi, insan hakları, özgürlük, eşitlik, kardeşlik, laiklik, özgür irade, kadın hakları, bilimsel düşünce ve yöntem gibi Modernite ilkeleri evrenseldir. Hangi inançtan, hangi ulustan, hangi cinsiyetten olursa olsun, bütün insanlar için geçerlidir. İsveçli kadın da, Pakistanlı kadın da, Aborjin kadın da aynı haklara sahiptir, olabilir. Bu nedenle Modernite ilkelerinin Batı’sı, Doğu’su, Türk’ü, Fransız’ı yoktur. İnsan hakları vardır; Fransız insanının hakları veya Türk insanının hakları diye bir şey olmaz. “Norveçli kadının sahip olduğu haklar Türk kadınına uymaz” dediğiniz an, bunu ancak pre-modernist, gerici, dinci bir yaklaşımla savunabilirsiniz; evrensel bir yaklaşımla değil. Kopernik evren modeli bir Hıristiyan’ın inancına, Darwin-Wallace evrim kuramı bir Müslüman’ın inancına uymayabilir; ama doğaya ve maddi olgulara uygundur.
Yukarıda “Modernite ile evrensellik yolunda adım atıldı” diye yazdım. Sadece ilk adımdır. Modernite sürecinin, Modernite’nin evrenselleşmesinin daha çok başlarındayız. Bu da Modernite’nin burjuva yolunun (daha doğrusu Modernite’nin burjuvazi tarafından el konulmuş biçiminin), kapitalizmin, yapısal iç çelişkilerinden dolayı evrenselleşmeye engel oluşturmasından kaynaklanır. Yeni bir Modernite bu engelleri yıkı yıka gelişebilir.
Ama burjuva modernitesinin sınırlılıkları ve çıkmazları, Modernite öncesine dönerek değil, emeğe ve doğayla uyuma dayanan çok daha kapsamlı ve evrensel ilkeler geliştiren yeni bir Modernite atılımı ile aşılabilir.
İnsanlık bunun sancılarını çekiyor. Aslında Covid-19 salgını gibi büyük doğal afetler bu ihtiyacı ne güzel gösteriyor… Bir aşı bulunsa, bunu Ruslar yaptı, İngilizler yaptı, Hıristiyanlar yaptı diye olmayacak mıyız? Virüs evrensel; aşı da evrensel!
