Çeviren: Nalân Mahsereci
Yaşlanma ve yaşa bağlı hastalıklarla mücadelede önümüzde yepyeni bir ufuk var artık. Harvard Tıp Okulu, Maine Üniversitesi ve MIT’den araştırmacılar, öncü bir çalışmayla, hücresel yaşlanmayı tersine çevirmek için kimyasal bir yöntem geliştirdiler. Çalışma, hücreleri genç hücreler olarak yeniden programlamayı hedefleyen ilk kimyasal yaklaşımı içeriyor. Önceden bunun ancak güçlü gen terapileriyle mümkün olabileceği düşünülüyordu.
12 Temmuz 2023’de Aging’de yayımlanan araştırma, “Hücresel yaşlanmayı tersine çevirmek için kimyasal olarak uyarılmış yeniden-programlama” başlığını taşıyor.
Ekibin bulguları, Yamanaka faktörü denilen, belirli bir gen ifadesinin, yetişkin hücreleri uyarılmış pluripotent kök hücrelere dönüştürülebileceği keşfine dayanıyor. Nobel Ödülü almış olan bu keşif, hücreleri kanserli ve/veya çok genç hale getirmeden hücresel yaşlanmayı tersine çevirmenin mümkün olup olmadığı sorusunu gündeme getirmişti.
Bu yeni çalışmada araştırmacılar, birleşik haldeyken, hücresel yaşlanmayı tersine çevirebilen ve insan hücrelerini gençleştirebilen molekülleri araştırdılar. Yaşlı ve yaşlanmakta olan hücrelerden genç hücreleri ayırmak için, transkripsiyona dayalı yaşlanma saatleri ve gerçek zamanlı bir nükleositoplazmik protein bölümlendirme (NCC: nucleocytoplasmic protein compartmentalization) analizi de dahil olmak üzere, yüksek hacimli hücre tabanlı analizler geliştirdiler. Heyecan verici bir keşifle, NCC’yi onaracak ve genom çapında transkript görünümlerini tazeleyecek ve transkriptomik yaşlanmayı bir haftadan kısa bir sürede tersine döndürecek altı kimyasal kokteyl belirlediler.
Yaşlanma sürecini tersine çevirmek ve terapilerin etkinliğini test etmek için Sinclair Laboratuvarında, hızla yaşlanacak şekilde tasarlanmış fareler kullanıldı. Farelerden biri, epigenomu bozularak, kardeşine göre yüzde 150 daha yaşlı hale getirildi.
Harvard araştırmacıları daha önce özel Yamanaka genlerini hücre içine viral olarak sokarak, kontrolsüz hücre büyümesi olmadan hücresel yaşlanmayı tersine çevirmenin mümkün olduğunu göstermişlerdi. Yapılmış çalışmalarla optik sinirle, beyin dokusuyla, böbrek ve kaslarla ilgili umut verici sonuçlar gösterilmişti. Son dönemde, sıçanlarda yaşam süresinin uzamasıyla ilgili ve maymunlarda görmenin iyileşmesiyle ilgili çalışmalar da yayımlandı.
Rejeneratif tıbbın ve tüm bedenin yenilenmesinin yolunu potansiyel olarak açan bu yeni buluşun etkileri uzun erimli olacak. Yaşlanmaya karşı gen terapisine kimyasal bir alternatif geliştiren bu araştırma bir devrim yaratabilir; yaşlanma tedavisi, yaralanmalar ve yaşa bağlı hastalıklarda düşük maliyetli ve hızlı gelişim elde etme potansiyeli sunabilir. Nisan 2023’de yayımlanan, maymunlarda körlüğün tersine çevrilmesine ilişkin olumlu çalışmanın sonuçlarını takiben, yaşı tersine çeviren gen tedavisinde insan klinik deneyleri için laboratuvar hazırlıkları devam ediyor.
Harvard Tıp Okulu’ndaki Glenn Yaşlanma Araştırmaları Biyoloji Merkezi’nde genetik profesörü ve projenin başındaki biliminsanı olan David A. Sinclair, “Yakın zamana dek yapabildiğimiz en iyi şey yaşlanmayı yavaşlatmaktı. Ama yeni keşif bu süreci tersine çevirebileceğimizi de gösteriyor” diyor ve ekliyor, “Bu, daha önceleri, yaygın kullanımı sınırlandırılmış olan gen terapilerini gerektiriyordu.”
Harvard ekibi, yaşa bağlı hastalıkların etkin bir şekilde tedavi edilebildiği, yaralanmaların daha etkin bir şekilde onarılabildiği ve bütün vücut yenilenmesinin gerçeğe dönüştüğü bir gelecek hayal ediyor. “Yeni keşif, görme yeteneğini geliştirmekten yaşa bağlı birçok hastalığı tedavi etmeye kadar geniş bir uygulama alanında, tek bir hapla yaşlanmayı geri döndürme potansiyeli vaat ediyor” diyorlar.
Reference: “Chemically induced reprogramming to reverse cellular aging” by Jae-Hyun Yang, Christopher A. Petty, Thomas Dixon-McDougall, Maria Vina Lopez, Alexander Tyshkovskiy, Sun Maybury-Lewis, Xiao Tian, Nabilah Ibrahim, Zhili Chen, Patrick T. Griffin, Matthew Arnold, Jien Li, Oswaldo A. Martinez, Alexander Behn, Ryan Rogers-Hammond, Suzanne Angeli, Vadim N. Gladyshev and David A. Sinclair, 12 July 2023, Aging-US.
